Ιστορική αναδρομή Νεστορίου
Υπάρχει όμως και μια παλιά παράδοση που εντοπίζει τα ίχνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Νεστόριο, όταν ο πατέρας του ο Φίλιππός ο Β’ τον έστειλε, έφηβο ακόμα, στην περιοχή για να σκληραγωγηθεί, να ανδρωθεί και να εκπαιδευτεί στην τέχνη του πολέμου στις δύσβατες βουνοπλαγιές του Γράμμου. Οι φίλοι που απέκτησε εδώ συνεχίζει η παράδοση, αποτέλεσαν τον πυρήνα της περίφημης «Μακεδονικής φάλαγγας».
Σε αντίθεση με τον όμορφο μύθο και την εύγλωττη παράδοση, η ιστορία είναι φειδωλή σε πληροφορίες, τουλάχιστον ως τα μέσα του 10ου αιώνα, οπότε την περιοχή καταλαμβάνουν οι Βούλγαροι για να τους απωθήσει αργότερα, το 1028, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος. Μετά την κατάληψη της Πόλης από τους Φράγκους στα 1204, η περιοχή αποτελεί τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και το 1259 προσαρτάται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας. Ύστερα, ως τον 14ο αιώνα, αν και οι ιστορικές μαρτυρίες και πάλι λιγοστεύουν, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι το Νεστράμιο (όνομα με το οποίο ήταν γνωστό την εποχή εκείνη το χωριό) γνώρισε αλλεπάλληλες επιδρομές Σλάβων, Αλβανών και Τούρκων. Στην διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης η αντίσταση των κατοίκων του, είναι συνεχής και σθεναρή και ο Άγιος Νέστορας (το νέο όνομα του οικισμού προς το τέλος της Τουρκοκρατίας) αποκτά μεγάλη φήμη για την ανυποταξία του. Τέλος μετά τους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13, η περιοχή ενσωματώνεται στο νεοελληνικό κράτος, οπότε καθιερώνεται οριστικά πια η ονομασία Νεστόριο. Από την Αρχή του 20ου αιώνα η τύχη του χωριού επηρεάστηκε αναπόφευκτα και καθοριστικά από τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τη μοίρα της περιοχής. Έγινε θέατρο συγκρούσεων και εστία αντιστάσεως εναντίων Τούρκων και Βουλγάρων στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), ενώ εκπροσωπήθηκε επάξια και στους κατοπινούς εθνικούς αγώνες, στους Βαλκανικούς (1912-1913), στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και στην μικρασιατική εκστρατεία (1920-1922).
Στα χρόνια του μεσοπολέμου το Νεστόριο γνωρίζει μια παρατεταμένη ειρηνική περίοδο οικονομικής ανάπτυξης και ακμής. Οι ξεθωριασμένες φωτογραφίες της εποχής αποκαλύπτουν μιαν ολοζώντανη κωμόπολη -διοικητικό κέντρο μιας ευρύτερης περιοχής που, μαζί με τα γύρω χωριά, αριθμούσε 5000 κατοίκους και καμάρωνε για το πανέμορφο διδακτήριο -όπου φοιτούσαν 400 παιδιά- την οικοκυρική σχολή του αλλά και για το χοροδιδασκαλείο που διέθετε. Όλα όμως αυτά δεν κράτησαν πολύ, αφού στα χρόνια που ακολούθησαν το Νεστόριο δοκιμάστηκε σκληρά.
Εδώ, στην περιοχή του Νεστορίου, χτύπησε την πόρτα της Ελλάδος ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος. Εδώ, σ’ ένα φυλάκιο στις πλαγιές του Γράμμου, έπεσαν οι πρώτες ιταλικές οβίδες τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου. Εδώ, μετά την κατάρρευση του μετώπου, πολλοί ηρωικοί μαχητές παρέδωσαν τα όπλα τους, για να τα φυλάξουν οι Νεστορίτες. Εδώ, μ’ αυτά τα όπλα, πρωτοξεκίνησε η Εθνική Αντίσταση, το φθινόπωρο του ’41. Στις γραμμές της οργανώθηκαν μαζικά οι κάτοικοι του Νεστορίου, το οποίο έγινε κατά την διάρκεια της Κατοχής κέντρο του αγώνα εναντίον των κατακτητών. Τα αντίποινα των Γερμανών γι’ αυτήν την ηρωική στάση ήταν εξοντωτικά. Μέσα στο 1943, δύο φορές πυρπόλησαν το Νεστόριο και οδήγησαν δεκάδες κατοίκους του στο απόσπασμα. Εξακόσια ογδόντα σπίτια έγιναν στάχτη. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική. Τη συμπλήρωσε ο αδελφοκτόνος Εμφύλιος πόλεμος (1946-49), ο επίλογος του οποίου γράφτηκε στον Γράμμο, την τελευταία εστία αντίστασης των ηττημένων. Φυσικό επακόλουθο αυτών των ιστορικών περιπετειών αλλά και της αδιαφορίας της πολιτείας, ήταν το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, που ερήμωσε πολλά χωριά και σάρωσε τον πληθυσμό της περιοχής.
Στο Νεστόριο έμειναν χίλιοι μόνιμοι κάτοικοι, που όμως δεν παραιτήθηκαν. Κράτησαν τον τόπο ζωντανό στα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια, αντιμετώπισαν στωικά την υπανάπτυξη και τη ανεργία και χαίρονται τις καλύτερες μέρες που γνωρίζει εδώ και λίγα χρόνια το χωριό, που εξαργυρώνει σήμερα το φυσικό του πλούτο αναπτύσσοντας μεθοδικά και υποδειγματικά τον εναλλακτικό τουρισμό. Έχει όσα χρειάζονται: σπάνια φυσική ομορφιά, απέραντα δάση, γάργαρα νερά, ορεινές λίμνες, επιβλητικά φαράγγια, βυζαντινά μοναστήρια, θολωτά γεφύρια, παλιά πετρόχτιστα χωριά, σπουδαία γαστρονομική παράδοση και μια σπάνια παράδοση φιλοξενίας. Έχει τέλος, κάτι μοναδικό: το River Party στις όχθες του Αλιάκμονα, μια πολιτιστική-μουσική εκδήλωση που έκανε το Νεστόριο γνωστό σ’ όλη την Ελλάδα.